Kryteria przyznania

Status osoby bezrobotnej może uzyskać każdy, kto:

• ukończył 18 lat, ale nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego,
• nie jest zatrudniony i nie wykonuje innej pracy zarobkowej,
• jest zdolny i gotowy do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, który obowiązuje w danym zawodzie lub w danej służbie,. W przypadku osób z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności – co najmniej w połowie tego wymiaru,
• nie uczy się w szkole, z wyjątkiem
  • nauki w szkołach dla dorosłych lub przystępowania do egzaminu eksternistycznego z zakresu programu nauczania tej szkoły
  • nauki w branżowej szkole II stopnia i szkole policealnej, prowadzącej kształcenie w formie stacjonarnej lub zaocznej, lub
  • nauki w szkole wyższej, gdzie studiuje na studiach niestacjonarnych
• nie ma prawa do:
  • emerytury,
  • renty z tytułu niezdolności do pracy, 
  • renty szkoleniowej,
  • renty socjalnej,
  • renty rodzinnej (dotyczy to renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę),
• nie ma prawa do emerytury albo renty z tytułu niezdolności do pracy, którą przyznała zagraniczna instytucja emerytalna lub rentowa. Dotyczy to renty i emerytury, które są w wysokości co najmniej najniższej renty i emerytury krajowej, 
• nie pobiera (dotyczy to sytuacji po zakończeniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub prowadzenia działalności pozarolniczej):
  • nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, 
  • prawa do zasiłku przedemerytalnego, 
  • świadczenia przedemerytalnego, 
  • świadczenia rehabilitacyjnego, 
  • zasiłku chorobowego, 
  • zasiłku macierzyńskiego,
  • zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego (na przykład kiedy pracodawca zwolni kobietę w ciąży),
• nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych, która przekracza 2 ha przeliczeniowe,
• nie podlega ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy, bo jest współmałżonkiem lub domownikiem w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych, która przekracza 2 ha przeliczeniowe,
• nie uzyskuje przychodów, które podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej. Wyjątek stanowią dochody z działów specjalnych produkcji rolnej (obliczone dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych), które nie przekraczają wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych. Dotyczy to również współmałżonków i osób, które mieszkają w takim gospodarstwie. Te osoby nie mogą też podlegać ubezpieczeniu emerytalnemu ani rentowemu z tytułu stałej pracy,
• nie złożył wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej albo po złożeniu wniosku o wpis:
  • zawiesił swoją działalność gospodarczą,
  • nie rozpoczął jeszcze swojej działalności gospodarczej,
• nie jest tymczasowo aresztowany, nie odbywa kary pozbawienia wolności. Wyjątkiem jest, kiedy odbywa karę poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego,
• nie uzyskuje miesięcznego przychodu, który przekracza połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę. Nie dotyczy to przychodów, które ma z odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych, które zgromadził na rachunkach bankowych,
• nie pobiera zasiłku stałego (na podstawie przepisów o pomocy społecznej),
• nie pobiera świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania, 
• nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego,
• nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników (na podstawie odrębnych przepisów),
• nie pobiera zasiłku dla opiekuna (na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów).

Nie stanowi przeszkody do nabycia oraz posiadania statusu bezrobotnego:

• wykonywanie przez wolontariuszy świadczeń odpowiadających świadczeniu pracy na zasadach określonych w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, jeżeli wolontariusz przedstawi powiatowemu urzędowi pracy porozumienie z korzystającym;
• odbywanie praktyki absolwenckiej na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich (Dz. U. Nr 127, poz. 1052), jeżeli praktykant przedstawi powiatowemu urzędowi pracy umowę o praktykę absolwencką.

Jako osoba bezrobotna w urzędzie pracy mogą zarejestrować się:

• obywatele Polski poszukujący zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej;
• obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej;
• obywatele państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nienależących do UE;
• obywatele państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi (tj. obywatele Islandii, Lichtensteinu, Norwegii lub Szwajcarii);
• obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej lub członkowie ich rodzin (art. 10 ust. 1 lit. b, d, e i f Umowy Wystąpienia)
• cudzoziemcy posiadający w Polsce status uchodźcy;
• cudzoziemcy posiadający w Polsce zezwolenie na pobyt stały;
• cudzoziemcy posiadający w Polsce zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej;
• cudzoziemcy posiadający w Polsce zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127lub art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2021 r. poz. 2354 z późn. zm.) - są to cudzoziemcy, którym udzielono zezwolenia na pobyt czasowy:
  • w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji
  • z powodu posiadania zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE w innym państwie UE w związku z tym, że zamierzają w Polsce wykonywać pracę lub prowadzić działalność gospodarczą, podjąć bądź kontynuować studia lub szkolenie zawodowe, albo wykażą inne okoliczności uzasadniające pobyt w Polsce.
• cudzoziemcy posiadający w Polsce zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub zgodę na  pobyt tolerowany;
• cudzoziemcy korzystający w Polsce z ochrony czasowej;
• cudzoziemcy, którym udzielono ochrony uzupełniającej w Polsce;
• cudzoziemcy ubiegających się w Rzeczypospolitej Polskiej o udzielenie ochrony międzynarodowej i małżonków, w imieniu których występują z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej, którzy posiadają zaświadczenie wydane na podstawie art. 35 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczy- pospolitej Polskiej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1108 i 1918)
• cudzoziemcy posiadających w Rzeczypospolitej Polskiej wizę wydaną w celu, o którym mowa w art. 60 ust. 1 pkt 23 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2021 r. poz. 2354 z późn. zm.)
• cudzoziemcy, którzy posiadają w Polsce zgodę na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 114 ust. 1 albo 1a albo art. 126 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2021 r. poz. 2354 z późn. zm.), pod warunkiem, że bezpośrednio przed rejestracją jako bezrobotni byli zatrudnieni w Polsce nieprzerwanie przez okres co najmniej 6 miesięcy - są to cudzoziemcy posiadający w Polsce zezwolenie na pobyt czasowy i pracę:
  • celu wykonywania pracy, bądź
  • w celu pełnienia funkcji w zarządzie osoby prawnej, pod warunkiem, że nie posiadają w niej żadnych udziałów lub akcji;
• cudzoziemcy posiadający wizę wydaną w celu wykonywania pracy w Polsce, pod warunkiem, że bezpośrednio przed rejestracją jako bezrobotni byli zatrudnieni  w Polsce nieprzerwanie przez okres co najmniej 6 miesięcy
• cudzoziemcy towarzyszący w Polsce cudzoziemcowi (obywatelowi państwa członkowskiego UE, państwa EOG, państwa mogącego korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi) jako członkowie rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. z 2021 r. poz. 1697)
• cudzoziemcy – członkowie rodzin obywateli polskich, którzy:
  • uzyskali zezwolenie na pobyt czasowy w Polsce albo
  • po złożeniu wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 108 ust. 1 pkt 2 lub art. 206 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach  (Dz. U. z 2021 r. poz. 2354 z późn. zm.) lub na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej posiadali zezwolenie na pobyt czasowy;
• cudzoziemcy towarzyszący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelowi polskiemu jako członek rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. z 2021 r. poz. 1697)

Obywatel Ukrainy:

• którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny (obywatel Ukrainy który przybył legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa oraz obywatel Ukrainy posiadających Kartę Polaka, który wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i deklaruje zamiar pozostania, jego pobyt uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. )
• przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

- może zarejestrować się oraz zostać uznany jako osoba bezrobotna.

Do ww. obywateli Ukrainy nie stosuje się warunku określonego w art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – za osoby bezrobotne mogą zostać uznane kobiety powyżej 60 roku życia i mężczyźni powyżej 65 roku życia.

Prawa osoby bezrobotnej

Osoba bezrobotna ma prawo do:

1. rejestracji we właściwym powiatowym urzędzie pracy po przedstawieniu niezbędnych dokumentów;
2. zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli spełnia ustawowe warunki do jego nabycia;
3. korzystania nieodpłatnie z usług rynku pracy, takich jak: pośrednictwo pracy na terenie kraju i za granicą oraz poradnictwo zawodowe, które jest organizowane w powiatowych i wojewódzkich urzędach pracy;
4. ubiegania się o:
   • zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania;
   • środki na podjęcie działalności gospodarczej, na założenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej;
   • dodatek aktywizacyjny (dotyczy osób bezrobotnych posiadających prawo do zasiłku dla bezrobotnych);
   • refundację kosztów opieki nad każdym dzieckiem do lat 7;
   • bon zatrudnieniowy dla bezrobotnego do 30 roku życia;
   • bon na zasiedlenie dla bezrobotnego do 30 roku życia;
   • udział w szkoleniach finansowanych ze środków Funduszu Pracy,
   • udział w przygotowaniu zawodowym dorosłych;
   • staż;
   • stypendium z tytułu podjęcia dalszej nauki;
   • dofinansowania do studiów podyplomowych;
   • sfinasowanie kosztów egzaminów i licencji;
   • pożyczkę szkoleniową;
   • pożyczkę na podjęcie działalności gospodarczej;
   • bon szkoleniowy dla bezrobotnego do 30 roku życia;
   • bon stażowy dla bezrobotnego do 30 roku życia
   • skierowanie do podmiotów, gmin, pracodawców, przedsiębiorców, na subsydiowane zatrudnienie, np. w ramach prac interwencyjnych, robót publicznych, prac społecznie użytecznych, grantu na telepracę, świadczenia aktywizacyjnego po przerwie związanej z wychowaniem dziecka lub sprawowaniem opieki nad osobą zależną;
5. ubezpieczenia zdrowotnego, o ile nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu np. ubezpieczenie rolników w KRUS, z tytułu pobierania renty rodzinnej.

Obowiązki osoby bezrobotnej

Do obowiązków osoby bezrobotnej, zarejestrowanej w powiatowym urzędzie pracy należy:

1. zgłaszanie się do powiatowego urzędu pracy w wyznaczonych terminach w celu przyjęcia propozycji odpowiedniej pracy, innej formy pomocy proponowanej przez urząd lub w innym celu wynikającym z ustawy i określonym przez urząd pracy, w tym, w celu potwierdzenia swojej gotowości do podjęcia zatrudnienia;
2. powiadomienie powiatowego urzędu pracy w okresie do 7 dni o uzasadnionej przyczynie niestawiennictwa w urzędzie w wyznaczonym terminie;
3. przyjmowanie propozycji odpowiedniej pracy lub innej formy pomocy określonej w ustawie;
4. poddanie się badaniom lekarskim lub psychologicznym, mającym na celu ustalenie zdolności do pracy lub udziału w innej formie pomocy określonej w ustawie;
5. dostarczanie do powiatowego urzędu pracy zaświadczenia lekarskiego*
   *w przypadku gdy jako bezrobotny pozostajesz niezdolny do pracy wskutek choroby lub przebywasz w zakładzie lecznictwa odwykowego przez nieprzerwany okres 90 dni, przy czym za okres nieprzerwany uważa się również okresy niezdolności do pracy wskutek choroby oraz przebywania w zakładzie lecznictwa odwykowego w sytuacji, gdy każda kolejna przerwa między okresami niezdolności do pracy wynosi mniej niż 30 dni kalendarzowych; pozbawienie statusu osoby bezrobotnej następuje z upływem ostatniego dnia wskazanego okresu 90-dniowego;
6. powiadomienie w ciągu 7 dni powiatowego urzędu pracy o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej (umowa-zlecenie, umowa o dzieło), bez względu na wysokość wynagrodzenia lub o złożeniu wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz o zaistnieniu innych okoliczności powodujących utratę statusu bezrobotnego albo utratę prawa do zasiłku (np. uzyskiwania miesięcznie przychodu z innego tytułu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych) - niezgłoszenie tego faktu podlega karze grzywny;
7. powiadomienie powiatowego urzędu pracy o każdej zmianie miejsca zameldowania lub pobytu i zgłoszenie się do powiatowego urzędu pracy właściwego dla nowego miejsca zamieszkania w terminie 14 dni od dnia zmiany miejsca zameldowania;
8. zawiadomienie urzędu o pobycie za granicą lub o innej sytuacji powodującej brak gotowości do podjęcia zatrudnienia (okres ten łącznie nie może przekroczyć 10 dni w jednym roku kalendarzowym);
9. powiadomienie powiatowego urzędu pracy o udziale w szkoleniu bez skierowania starosty, finansowanym z publicznych środków wspólnotowych i krajowych, organizowanym przez inny podmiot niż urząd, w terminie 7 dni przed rozpoczęciem szkolenia;
10. w przypadku uczestnictwa w przygotowaniu zawodowym dorosłych - przystąpienie do egzaminu kwalifikacyjnego, czeladniczego lub sprawdzającego;
11. udział w działaniach w ramach Programu Aktywizacja i Integracja, realizowanych przez powiatowy urząd pracy, inne podmioty na jego zlecenie lub przez ośrodek pomocy społecznej;
12. podjęcie i uczestniczenie w szkoleniu, stażu, realizacji indywidualnego planu działania, wykonywaniu prac społecznie użytecznych lub innej formie pomocy określonej w ustawie,
13. powiadomienie urzędu pracy o odbywaniu wolontariatu lub praktyki absolwenckiej i przedstawienia  zawartego porozumienia lub umowy;
14. zwrot kwoty nienależnie pobranego świadczenia (zasiłku, stypendium) wraz z zaliczką na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składką na ubezpieczenie zdrowotne, w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji;
15. zwrot pożyczki wraz z odsetkami ustawowymi w przypadku wykorzystania jej na cele inne niż określone w umowie, niepodjęcia lub nieukończenia szkolenia;
16. zwrot kwoty na finansowanie studiów podyplomowych, jeżeli zostały one przerwane z winy bezrobotnego;
17. zwrot kosztów szkolenia, jeżeli nie zostało ono ukończone z winy bezrobotnego, z wyjątkiem sytuacji, gdy przyczyną nieukończenia szkolenia było podjęcie zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej;
18. zwrot kosztów przygotowania zawodowego dorosłych, z wyjątkiem przypadku, gdy powodem przerwania programu przygotowania zawodowego dorosłych lub nieprzystąpienia do egzaminu kwalifikacyjnego, czeladniczego, sprawdzającego było podjęcie zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności gospodarczej.